Plasebo etkisi, farmakolojik olarak etkisiz bir ilacın telkine dayalı bir etki ortaya çıkarma halidir.
İlaç vücuda ağız, burun veya enjeksiyon yolu ile verilebilir.
Aslında plasebonun fiziksel anlamda tedaviye yönelik bir gücü yoktur. Sahip olduğu tedavi gücünü tamamen hastanın verilen ilacın "işe yarayacak" ilaç olduğunu düşünmesinden alır. Plasebo tıbbın bilimsel olarak açıklayamadığı bir yöne "insanların istemeleri halinde kendi kendilerini iyileştirme gücü"ne yöneliktir.
Tıbbi olarak kurtulma olasılığı zayıf görülen birçok hasta, basitçe ölüm istatistiklerine girmekten bu güç sayesinde kurtulmuş, tıbbın çözüm bulamadığı kanserin tedavisinde çoğunlukla, yüksek moral ve iyileşme azmi olmuştur.
İşte plasebo yeterince azmi olmayan fakat tıbben tedavisi de bulunmayan hastalıkların "bu ilaç sana çok iyi gelecek ama senin de çabalaman lazım" sözleri ile pazarlanan çaresidir.
Bazı zamanlar ise hiçbir hastalığı bulunmayan ama doktor kapıları aşındıran "Hastalık Hastalarının" tek reçeteli ilacıdır.
Plasebo gayrı resmi yazışma dilinde ve halk arasında yararlı tıbbi içeriği bulunmadığını ifade etmek için bazen "şeker hapı" olarak da adlandırılır.
K:wiki

*
Plasebo etkisi‘nin tarihinden plasebolarla ilgili birçok yazı bahsetmez.

Ancak, plasebonun etkisi kadar nasıl ortaya çıktığı da oldukça ilginçtir. 1. Dünya Savaşı sırasında eczanelerde ilaç kalmadığında, bazı doktorlar alternatif tedavi teknikleriyle hastaların acısını ve şikayetini azalttıklarını farkederler. Özellikle 1950’lerde klinik araştırmaların yapılmasıyla birlikte plasebo etkisi tıp dünyasında tanınırlık kazanır. Yani plasebo etkisi, klinik geçerliliği olmayan alternatif tedavi uygulamalarının hastanın algısında onu iyileştirdiğine inanmasıyla gerçekleşen fiziksel ve/veya psikolojik iyileşmedir.




Nasıl oluyor da oluyor?

Bugün, altında yatan mekanizmaları net olarak bilemesek de, plasebo etkileri dediğimiz bu etkilerin, aslında tek bir mekanizmaya bağlı olmadığını, birden çok etmenin ve mekanizmanın birleşimi sayesinde ortaya çıktığını biliyoruz. Beklenti, endişe hafifletme mekanizmaları, beyindeki ödül devrelerinin çalışması, sosyal öğrenme, genetik ve kişilik özellikleri gibi farklı etkiler, gerek beyindeki nörokimyasal mekanizmaları tetikleyerek, gerek hastalarda algı değişikliğine neden olarak plasebo etkilerinin ortaya çıkmasına neden oluyorlar.

Plasebo etkisi; kişinin aldığı ilaç (ilaç yerine verilen etkisiz ilaç) hakkında kendini iyileştireceği yönündeki düşüncesi, bu inancına paralel olarak fiziksel veya psikolojik iyileşmesidir. Bir bakıma, bireyin kendini iyileşeceğine inandırmasıdır. Alınan ilacın hiçbir etkisi olmasa bile, kişi inandığı için meydana gelen hem fiziksel hem psikolojik olarak iyileşmesidir.

Plasebo (Placebo), Latincede “memnun edeceğim” anlamına gelmektedir.

*

Harvard Üniversitesinde yapılan deneyde antidepresan alan hastalar kendilerini iyi hissettiklerini söylüyor, ama plasebo alanlar da aynı iyileşmeyi gösteriyordu. Unutmayın! Plasebolar şeker doludur!

Öyleyse hastalar ilaca ve etkisine inanmışlardı! İlacın iyileştirme gücüne inanarak içtiklerinde, gerçek ilacın içindeki kimyasal maddelderin oluşturacağı tedavinin gerçekleştiğine inanmışlardı.

Bu deney orta şiddette depresyon geçirenler üzerine uygulandı. Yalnız, doktorlar hastaların kendi doktorlarınca verilen ilaçlara devam etmelerini, “nasıl olsa boş ilaç bile depresyona iyi geliyormuş” düşüncesinin hasıl olmaması gerektiğini söylüyorlar.

Bazen sözler bile ilaçtır..

Buna benzer bir çalışma 2009 yılında ilgi dikkat eksikliği olan çocuklar üzerinde yapılmıştı. Plasebo alan çocukların anababaları ve öğretmenleri, çocuklarda pozitif değişiklik gözlemlediklerini söylemişlerdi.

Plasebo etkisinin felsefesi nedir?

İlaç, inanç ve istek üçlüsü Plasebo etkisi oluşturabilir!

Plasebo etkisinin olup olmadığı tartışıladursun, pozitif düşüncenin kime ne zararı olabilir? Bence pozitif düşünceyle yaratılan plasebo etkisi harikalar yaratabilir. Plasebo etkisi ilaç, inanç ve istek demektir.Bunun tam tersi olan kavramada 'noce-bo' deniliyor. "Zarar vereceğim" anlamına gelir ve olumsuz bir öznel yaşantıyı ifade eder.

*


Brody (1980) plasebo etkisinin dört temel tanımı olduğunu ileri sürmüştür. bunlardan "bir tedavinin özgül (specific) etkilerinin yanı sıra ortaya çıkan özgül-olmayan (non-specific) etkisi" şeklindeki tanım üzerinde ‘giriş’ bölümünde durmuş, bu tanımın son yıllarda güç yitimine uğradığından söz etmiştik. diğer tanımlar da şu şekildedir ve her bir tanım yakın anlamlara sahiptir:
a) tıpsal biyoloji açısından (biomedical) etkisiz bir ilacın ürettiği tedavi edici etki,
) bir ilaca yüklenilen ama onun farmakolojik özellikleriyle açıklanamayan tedavi edici etki veya yan etki,
c) tüm tedavilerde ortak olan etki... brody, sonraki bir başka yazısında (1982) plaseboyu "hekim açısından tedavi edilen durum için özel bir etkinlik göstermeyeceğine inanılan ve simgesel etkisi için yararlanılan bir tıbbi tedavi biçimi ya da tıbbi tedaviyi hızlandırmayı amaçlayan bir girişim" diye tanımlayarak, ‘sonuç’ bölümünde ayrıntılı biçimde üzerinde duracağımız "simgesel etki" kavramını ortaya atmaktadır.

Tıpta plasebo
Bugün tüm tıp dallarında, tanım güçlüklerine ve gizemli içeriğine rağmen plasebo etkisinin varlığı genel olarak kabul edilmektedir; tartışılan yalnızca onun hangi hastalıkta ve hangi ilaçta ne düzeyde bir etkinlik oranına sahip olduğudur. plasebo etkisinin cerrahi rahatsızlıklarda bile ortaya çıktığı saptanmıştır. 1959 yılında internal mammaryal arter bağlanmasının koroner hastalığı tedavi ettiğini inanılıyordu ama araştırmalar, yalnızca deri kesisiyle %56, sonradan hatalı olduğu ortaya çıkan bu yöntemle ise %63 oranında anginanın tedavi edilebildiğini göstermiştir (aktaran spiro 1986). koroner bypasslarda da plasebo etkisinin büyük rolü olduğu söylenmektedir çünkü ameliyatta dikilen damarlar tutmamış olsa bile bazı vakalarda iyileşme görülmektedir (vlades 1979).

Genel olarak etkili ilaçların plasebodan ancak 1.3 kere daha fazla etkili olduklarını ya da tedavi etkinliklerinde plasebo etkisinin çok yüksek bir oran oluşturduklarını söylemek olanaklıdır. plasebo etkisi ile ilgili konuşma güçlüğünün temelini onun değişkenliği oluşturmaktadır. astım, zona, ülser tedavisinde plasebo etkisinin %66 gibi yüksek düzeylerde olduğu gösterilmiştir (roberts ve ark. 1993) ama bu etki diğer hastalıklarda bu düzeylere varmayabilir. yalnızca plasebo değil bu etkinin değişkenliği de gizemlidir.

*

Plasebo etkisini açıklayan kuramlardan biri “özne- beklentisi” etkisidir. İnsanlar ilaç aldıklarında sonucun ne olması gerektiğini zaten bildikleri için sonucu bilinçsiz bir şekilde değiştirebilirler. Ya da netice öyle olmasa bile öyle olduğunu söyleyebilirler. Bir başka açıklama da klasik koşullanmadır. Plasebo etkisini deneyimleyen kişilerde placebo ilaç aldıklarında hastalık belirtileri hafifler. Yani ilaç alarak iyileşmeyi öğrenirler, ilacın gerçekten işe yarıyor olması o kadar önemli değildir.


“Özne- beklentisi” etkisi ve klasik koşullanma birbirine oldukça benziyor. İki açıklamada da hastanın sonuç beklentisi var. “Özne- beklentisi” etkisi öznel çünkü sadece kişinin söylediklerine dayanıyor. Ama plasebo almanın ölçülebilen fiziksel etkilerinin olması klasik koşullanma teorisini güçlendiriyor.

Plasebo etkisine olan duyarlılık genetik olabilir. 2008 yılında İsveç’te Upsala Üniversitesi‘nde gerçekleştirilen bir çalışmada sosyal kaygı bozukluğu olan küçük bir grup test edildi. Plasebo içeren bir tedaviden sonra bütün denekler tryptophan hydroxylase-2 adında değişken bir gen için test edildi. Bu gen ruh halini düzenleyen serotonin nörotransmitterinin üretilmesinden sorumludur. Plaseboya olumlu cevap veren deneklerin büyük çoğunluğunda bu genden iki tane varken plaseboya cevap vermeyenlerde hiç yok. Geçmiş bir çalışmada da, bu genden iki taneye sahip olanların daha az kaygı duydukları görüldü.

Plasebolar yalnızca beyindeki ölçülebilir etkilerle sonuçlanmakla kalmaz, ayrıca ağrı ve belirtilerin kesilmesi için kasların ve sinir hücrelerinin de gevşediği görülmüştür. Bu yüzden plasebo etkisi aslında kafamızın içinde amayalnızca psikolojik değil, fizyolojik bir yanı da var.

Araştırmalarda Plasebolar

Plasebolar genellikle ilaçların ne kadar işe yaradıklarını (yani etkinlğini) belirlemek için klinik ilaç deneylerinde kullanılır. Plasebo kullanılan kontrollü deneylerde iki farklı denek grubu gerekir. Bir grup denenen ilacı alırken diğer grup plasebo alır. Deneye bağlı olarak plasebo etkisiz bir bileşen içerebilir ya da aktif bir ilaç olabilir. Bu deneyler çifte körlük yöntemiyle yapılır. Oluşabilecek ön yargılardan kaçınmak için ne denekler ne de araştırmacılar hangi grubun hangi maddeyi aldığını bilmez. Eğer araştırmacılar plasebo verdikleri grubu bilirlerse, denekler üzerinde oluşacak etki hakkında şüpheye düşebilirler.

Eğer ilacın sonuçları, güvenlik önlemleri gibi diğer kriterler de göz önünde bulundurulduğunda, plasebodan önemli derecede daha iyi olursa, genellikle ilacın başarılı olduğu düşünülür. Plasebolarçoğunlukla zihinsel hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçların denenmesinde uygulanır. Bu tip ilaçlar denenirken özellikle plasebo etkisinin güçlü olduğu düşünülür. Bu nedenle denenen bir ilacın aslında hâlihazırda kullanılanlardan daha iyi olup olmadığını belirlemek zor olabilir.

Son zamanlarda bazı araştırmacılar plasebo kontrollü klasik deneylerin ilaçları test etmede etkili bir yol olup olmadığını sorgulamaya başladı. Eğer plasebo ilaçtan daha iyi bir performans gösterirse, bu durum ilacın gerçekten etkisiz olduğunu mu gösterir? Herkes o şekilde düşünmüyor. Dr. Ted Kaptchuk şöyle diyor: “İlacın işe yaradığından emin olduğumuzda bile aktif bir ilaç standart bir deneyde plasebodan daha iyi olmayabilir.” Bunun tam tersi de doğru olabilir. Yapılan bir deneyde ilaç plasebodan daha iyi bir performans gösterdi, bu nedenle araştırmacılar doğal olarak ilacın etkili olduğu kararını verebilirdi. Ama aynı olumlu sonuç beklentisiyle başka bir denek grubuna ne olduğu söylenmeden ağrı kesici verildi ve işe yaramadığı görüldü. Yapılan başka çalışmalar hastalar ne kullandığını bilmediklerinde bazı ilaçların beklendiği kadar işe yaramadığını gösterdi.

Plasebo kontrollü deneyleri eleştirenler, aslında plasebo etki diye birşey olmadığını çünkü birçok hastalığın tedaviye gerek kalmadan kendiliğinden iyileştiğini söylüyor. Bütün pozitif sonuçları plaseboya atfetmenin yanlış olduğunu ve klinik bir deneyde plasebo etkisini doğru bir şekilde ölçmek için şimdiye kadar hiçbir tedavi görmemiş üçüncü bir denek grubuna ihtiyaç olduğunu öne sürüyorlar. Plasebo etkisinin destekçileri ise placeboların yalnızca gerçek hastane koşullarında gösterilebileceğine inanıyor. Çünkü klinik deneylerde deneklerin plasebo alabilecekleri konusunda bilgilendirilmesi gerekiyor.

Sözün özü, hangi düzenekte olursa olsun plasebo kullanımı oldukça karışık. Ama plasebo kullanımı düşündüğünüzden daha da yaygın.


Duaların İyileştirici Gücü:

İnanılan bir gerçektir ki dualar insan üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. İnsanın kendisinden güçlü olduğuna inandığı bir yaratıcıya sığınıp düştüğü zor durumdan onun sayesinde çıkabileceğine inancı plasebo etkisinin bir benzerini oluşturmaktadır. Bu bağlamda dua ile iyileşme ve plasebo etkisi birbirlerini desteklemektedir.

*

Teknoloji dört bir tarafımızı çevrelemişken, bazılarımız enerji çalışmaları olarak adlandırılan bazı alternatif tıp uygulamalarını tercih ediyor?

İleri derecede astım hastası olan 30 kişi ile bir deney yapılıyor. Grup eşit olarak ikiye ayrılıyor. Bir gruba gerçekte uzun sürelerdir enerji çalışmalarında bulunan bir “enerji terapisti”, diğer gruba da bir aktör yönlendiriliyor. Her iki gruptaki tüm hastalara enerji terapileri yapılıyor. Aktörümüz tedavi için gerekli olduğu söylenen çeşitli hareketleri, daha önce ona aktarıldığı gibi ve hatta zaman zaman farklı şekillerde hastaya uyguluyor. Ellerini hastanın yüzünde, rastgele gezdiriyor. Ancak, bunu yıllardır yapan enerji terapisti, kendinden oldukça emin bir şekilde görevini gerçekleştiriyor.

Bu çalışma 1 ay kadar sürüyor. Sonra incelemeler gösteriyor ki, her iki grupta da ciddi bir iyileşme söz konusu. Psikologlar hayret içinde kalıyorlar. Çünkü, aktörün grubu, gerçek enerji terapistine göre daha sağlıklı görünmekte.

Bu nasıl olmuştu? Apaçık ortada bir gerçek vardı; biri yıllarını buna adamış, diğeri ise sadece bir aktördü ve neyi neden yaptığını tam olarak bilmiyordu.

*

Plasebo ilaç kadar etkili
Amerikalı bilim insanları, hiçbir iyileştirici etkisi olmayan plasebo maddelerin, depresyon tedavisinde antidepresan ve psikoterapiler kadar etkili olduğunu ortaya koydu

*

Konu ile ilgili hazırlanmış bazı tez ve sunumlar
http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/5504/6180.pdf
https://prezi.com/uybmklcpbtg1/plasebo-etkisi/
http://sosyalbilimler.cu.edu.tr/tr/belgeler/tez_islemleri/lisansustu_tez_yazim_kilavuzu_apa6th.docx
http://www.biltek.tubitak.gov.tr/gelisim/psikoloji/klinik.htm
Http://egitim.ege.edu.tr/efdergi/dcmnt/APA6.pdf
www.genckolik.net/odev-ve-tez-istekleriniz/204396-plasebo-etkisi.html
http://angora.baskent.edu.tr/acik_arsiv/dosya_oku.php?psn=2409&yn=362&dn=1
www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/25.kocakaya.pdf
www.millifolklor.com/tr/sayfalar/95/028.pdf

*